خوانشی نو از تفسیر دو مفهوم نفاق و هجرت در سوره عنکبوت با تکیه بر نزول پیوسته این سوره در مکه

سوره عنکبوت به گواه سیاق غالب آیات آن، مکی است اما وجود چند شأن نزول ذیل آیات ابتدایی آن و برخی قرائن درون‌متنی مانند اشاره به مسئله نفاق، موجب شده تا برخی مفسران قائل به نزول آیات 10 ـ 1 این سوره در مدینه و نزول آیه هشتم آن در سال نخست بعثت در مکه شوند. این باور منجر به پذیرش نزول گسسته این سوره از ابتدای بعثت تا حداقل 13 سال بعد از آن که پیامبر هجرت نموده، شده است، درحالی که شأن نزول آیه 8 در حقیقت مصداق بوده و ذیل سه آیه دیگر نیز ذکر شده است، همچنان که تعارض اسباب نزول ذیل10 آیه نخست و ارائه قرائنی مبنی بر اثبات نفاق در مکه، تصور مدنی بودن آیات مذکور را مخدوش ساخته است. از دیگر سو با در نظر گرفتن هدف سوره که تهییج مسلمانان در برابر سختیِ دینداری است و توجه به زمان نزولِ این سوره که در آستانه هجرت مسلمانان به مدینه بوده، سیاق پیوسته آیات نخست به دیگر آیات سوره آشکار می‌شود، بنابراین تمام سوره در اواخر دوران مکه نازل شده و مصداق مهم آزمایشِ ایمان مسلمانان در این سوره، هجرت آنان به مدینه بوده است. به‌تبع آن مراد از منافقان در آیات نخست هم برخی مسلمانان مکه هستند که سستی ورزیده یا پنهانی مرتد شده و از هجرت سرباز زده‌اند.